Dorsz atlantycki

Dorsz atlantycki(Gadus morhua)

Dorsz atlantycki (Gadus morhua), nazwa zwyczajowa dorsz, wątłusz – drapieżna ryba morska, największy z przedstawicieli rodziny dorszowatych; gatunek wędrowny występujący w północnej części Oceanu Atlantyckiego i w morzach północnej Europy.

W Polsce mianem dorsza określa się zwykle trzy podgatunki dorsza atlantyckiego, z których najbardziej znanym jest dorsz bałtycki (G. morhua callarias) nazywany także pomuchlą. Spokrewnione z dorszem atlantyckim są gatunki: dorsz pacyficzny (G. macrocephalus), ogak (G. ogac) jak i dorsze arktyczne z rodzaju Arctogadus.

Systematyka

Domena:   eukarioty
Królestwo:   zwierzęta
Typ:   strunowce
Podtyp:   kręgowce
Gromada:   promieniopłetwe
Rząd:   dorszokształtne
Rodzina:   dorszowate
Rodzaj:   Gadus
Gatunek:   dorsz atlantycki

Ciało dorsza jest wydłużone, w przekroju poprzecznym owalne. Głowa duża, szeroka, z wydłużonym pyskiem, na podbródku znajduje się pojedynczy, dobrze rozwinięty wąs. Oparta na symetrycznym szkielecie płetwa ogonowa jest pionowo ścięta lub lekko wklęsła.. Wyraźnie uwidoczniona, jasna linia boczna jest łukowato wygięta ponad płetwami piersiowymi i zachodzi na głowę. Całe ciało pokrywają drobne, głęboko wrośnięte łuski cykloidalne.

Stosunkowo duży otwór gębowy znajduje się w położeniu końcowym, z dolną szczęką nieco krótszą od górnej. Oczy średniej wielkości. Pęcherz pławny duży i dobrze rozwinięty.

Ubarwienie dorszy jest uzależnione od podgatunku oraz od barw przeważających w ich miejscach występowania. Grzbiet, wierzch głowy i boki usiane są licznymi ciemnymi plamkami. Płetwy ciemne, szaro–oliwkowe, czasami na płetwach grzbietowych pojawiają się ciemniejsze, skośne pasma. Tęczówka srebrzysta lub złotawa.

Rozmiary i wiek
Maksymalna długość ciała dorsza atlantyckiego wynosi do 2 m, a dorsza bałtyckiego – do 1,3 Przeciętna długość ciała jest znacznie mniejsza, u dorsza żyjącego w Morzu Północnym wynosi 30–80 cm, a w Bałtyku 30–70 cm. Przeciętny ciężar to 0,8–2 kg,maksymalny może wynosić 40 kg.

Rozmiary poszczególnych osobników zależą od ich wieku, gdyż ryby rosną przez całe swoje życie. Dorsz może przeżyć ponad 20 lat.

Środowisko występowania
W odróżnieniu od skrajnie nielicznego podgatunku G. m. kildinensis, który żyje w zupełnie innych warunkach środowiskowych, związanych z wodami jeziora Mogilnoje, środowisko pozostałych podgatunków dorsza to morza i oceany. Dorsz jest znoszącym różny stopień zasolenia wody.

Młode dorsze przebywają w płytkich, przybrzeżnych wodach, osobniki dorosłe przebywają na otwartym morzu. Zazwyczaj dorsz przebywa na głębokości do 220 m, ale czasami schodzi nawet na 600 m. Zazwyczaj żeruje przy dnie, czasami również w toni. Wiosną dorsz żeruje na głębinach, przez resztę roku spotkać go można na otwartych wodach. Zazwyczaj trzyma się w mniejszych lub większych ławicach.

Dorsz jest drapieżnikiem. Żywi się głównie rybami z rodziny śledziowatych, babkowatych, makrelami, narybkiem ryb dorszowatych, skorupiakami (np. krylem północnym), w morzach subarktycznych gromadnikami, a nawet głowonogami. Powszechny jest kanibalizm – im większy okaz, tym częściej odżywia się młodymi swojego gatunku, mającymi do 3 lat i mierzącymi do 40 cm. Pogoń za rybami ułatwia mu wrzecionowaty kształt ciała znamionujący dobrych pływaków. Silnie zbudowany i uzębiony pysk jest przystosowany do chwytania zdobyczy, a dobrze rozwinięty wąsik na podbródku pomaga przy penetracji dna.

Mięso dorsza jest białe, smakuje raczej neutralnie i można je przyrządzać w różnoraki sposób. W wielu krajach europejskich dorsz jest podstawowym składnikiem potraw. W angielskiej potrawie fish and chips używa się głównie dorsza. W Portugalii i Brazylii ryba ta jest podawana w Wigilię i w inne dni postu, zastępując mięso. Bacalhau jest tam jedną z potraw narodowych. Również w tradycji kulinarnej Chorwacji dorsz odgrywa rolę podobną do karpia w Polsce. Ważną pozycję dorsz zajmuje w kuchniach: francuskiej, hiszpańskiej i baskijskiej.

Ze względu na delikatne i kruche mięso, dorsz nie nadaje się do grillowania. Jest za to świetny do gotowania (zwłaszcza na parze), smażenia i pieczenia. Wyjątkowo smaczny jest również przyrządzony w galarecie z warzywami, albo w postaci tataru.